fbpx
Zdrowie Psychiczne

Strata bliskiej osoby. W czym może pomóc psycholog?

żałoba po śmierci bliskiej osoby
Fot. Marek Studzinski

Każde życie zmierza ku śmierci, codziennie wszyscy przybliżamy się do końca naszych dni. Mimo to piękno świata i olbrzymia wola życia oddalają nas od myśli o przemijaniu. Trudno skonfrontować się z faktem, że sami możemy odejść lub stracić kogoś bliskiego. Śmierć jest trudna nie tylko dla człowieka chorego, umierającego, który przekracza próg życia i wyrusza w samotną drogę. Razem z tym, kto odchodzi, umiera pewna część świata jego bliskich, rodziny, przyjaciół i znajomych. 

Dla tych, którzy zostają kończy się bezpieczny, znajomy dotąd świat, stają oni przed niezmiernie trudnym zadaniem budowania nowej rzeczywistości bez zmarłego, odnalezienia dla siebie nowej roli i sensu życia. Ta odbudowa codzienności może dokonać się drogą dobrze przeżytej żałoby. 

Żałoba po bliskiej osobie

Żałoba jest naturalną reakcją na stratę bliskiej osoby. Cechuje się etapowym przebiegiem – początkowo wiąże się zwykle z zaprzeczeniem, później pojawia się tęsknota, dezorganizacja i rozpacz, aż w końcu następuje etap reorganizacji. Procesualny charakter żałoby daje nadzieję na zmianę, wyjście ze sfery smutku i żalu, powrotu do innej już „normalności”. Nie oznacza to jednak porzucenia pamięci o zmarłym, stłumienia tęsknoty, ale postrzeganie sytuacji utraty jako znaczącej, wnoszącej zmianę w system osobistych wartości. W żałobie jest czas na smutek i łzy, czas na zatrzymanie się i refleksję nad dotychczasowym życiem; to czas na zmianę tego, co znane i oswojenie się z tym, czego nie znamy. Poprzez żałobę dokonuje się ważny, aczkolwiek bolesny proces rozwoju człowieka i doświadczania człowieczeństwa.

Przebieg żałoby jest bardzo zindywidualizowany i wyznacza go szereg czynników. Podążanie szlakiem żałoby jest często dynamicznym i długotrwałym procesem. O zakończeniu żałoby można mówić, gdy osoba opłakująca doznaną stratę zaakceptuje realność śmierci osoby bliskiej, przepracuje ból wynikający z utraty, przystosuje się do życia bez tej osoby, będzie zdolna wycofać energię emocjonalną z relacji ze zmarłą osobą i ulokować ją w relacjach z innymi ludźmi, zacznie cieszyć się z drobnych rzeczy i będzie mogła wspominać osobę zmarłą bez dojmującego smutku. 

W przeżywaniu żałoby pomocne może być nadanie znaczenia śmierci osoby bliskiej, zapełnianie pustki poprzez podejmowanie różnych aktywności czy zachowanie poczucia łączności ze zmarłym poprzez pielęgnowanie wspomnień. W przezwyciężaniu kryzysu związanego z utratą osoby bliskiej szczególnie potrzebne jest wsparcie – rodziny, przyjaciół, osób, które już kiedyś doświadczyły utraty i rozumieją przeżywany ból. Osobą, która udzielić może profesjonalnego wsparcia w sytuacji utraty jest psycholog. 

Wsparcie specjalisty

W przypadku, gdy utrata osoby bliskiej następuje w wyniku długotrwałej, nieuleczalnej choroby, pomoc psychologiczna może zacząć się już wcześniej i ma charakter przygotowania rodziny oraz chorego na rozstanie. Jest to zadaniem nie tylko psychologa, ale całego zespołu opiekującego się pacjentem i ma szczególne znaczenie, ponieważ stanowi początek drogi ku akceptacji odchodzenia i wpływa na późniejszy przebieg procesu osierocenia. Dzięki wcześniejszemu przygotowaniu istnieje możliwość stopniowego „oswajania się” rodziny z trudną, pogarszającą się sytuacją zdrowotną bliskiej osoby. Towarzyszenie psychologa w procesie odchodzenia stanowi dla rodziny okazję do podzielenia się obawami i uczuciami związanymi z antycypowanym rozstaniem oraz uzyskania niezbędnego wsparcia.

Wraz z ostatnim uderzeniem serca chorego, świat bliskich mu osób ulega znacznej zmianie – wkraczają oni w okres osierocenia, w czas żałoby. Kluczowym zadaniem na tym etapie jest przejście procesu zmagania się ze stratą. Droga żałoby jest dla każdego indywidualna. Każdy człowiek przechodzi ją we właściwym dla siebie czasie, we właściwy dla siebie sposób. Doświadczenie na tej drodze bolesnych przeżyć, żalu rozstania jest konieczne dla odzyskania równowagi psychicznej. 

Po „dobrze przepracowanej, zakończonej żałobie” osierocony może ponownie stawiać czoło problemom, ma możliwość wspominania zmarłego bez poczucia bólu, potrafi cieszyć się z drobnych rzeczy. Kryzys utraty otwiera przed człowiekiem szansę osobistego rozwoju: skłania do wielu przemyśleń, rewizji priorytetów i dotychczasowego systemu wartości. Kryzys ten prowadzi również do poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens życia i cierpienia. Przejawem dobrze rozwiązanego kryzysu związanego z utratą może być wyznaczenie nowych celów i zadań życiowych.

Jak pomóc osobie w żałobie?

Okres żałoby to czas, w którym w sposób szczególny potrzebny jest człowiekowi drugi człowiek. Wsparcie społeczne udzielone osobie osieroconej może pomóc jej przezwyciężyć kryzys, zwiększa szansę pełnej adaptacji do zmienionej sytuacji oraz daje możliwość osobistego wzrostu i rozwoju. Potrzebny jest zatem ktoś, kto wzmocni zachwiane poczucie bezpieczeństwa, zapewni, że przeżywane uczucia żalu, smutku, gniewu, złości, poczucia winy są czymś normalnym, naturalnym i ważnym w procesie przeżywania straty. 

Przeżywanie żałoby jest czymś bardzo osobistym, dlatego u poszczególnych osób potrzeby psychologiczne mogą się różnić. Jedni potrzebują wycofania się z życia, inni wprost przeciwnie, jak nigdy dotąd wymagają pomocy, obecności i wsparcia drugiego człowieka. Problemem może być złe samopoczucie fizyczne, trudności w koncentracji uwagi, utrata zainteresowania otaczającą rzeczywistością. Towarzyszenie osobom po stracie w procesie przeżywania żałoby jest często trudnym wyzwaniem dla najbliższego otoczenia. Ludzie nie wiedzą, co zrobić, co powiedzieć, jak pocieszyć, jak ukoić ból. Tymczasem często najskuteczniejszym środkiem pomocy jest empatyczna obecność dająca wsparcie psychiczne i przestrzeń do wyrażenia często głęboko skrywanych uczuć.

Bliscy pacjentów umierających, objętych opieką paliatywno-hospicyjną mogą korzystać z profesjonalnego wsparcia psychologicznego na każdym etapie przeżywania żałoby. Pomoc ta może mieć charakter indywidualny bądź grupowy, w zależności od potrzeb konkretnej osoby. Z pomocy psychologicznej można również skorzystać w ośrodkach interwencji kryzysowej, w fundacjach lub stowarzyszeniach zajmujących się pomocą osobom w żałobie, a teraz coraz częściej możliwe jest skorzystanie ze wsparcia psychologicznego i pomocy w kryzysie również online.

Pomoc psychologa w żałobie

Punktem wyjścia profesjonalnej opieki psychologicznej osieroconym jest pomoc w poznawaniu realności utraty i kształtowanie zdolności wyrażania uczuć na zewnątrz, celem natomiast – zaakceptowanie śmierci i włączenie jej w bieg własnego życia. Ważne jest, aby zawczasu zapobiec dezadaptacji. Psycholog pomaga przede wszystkim w ekspresji emocji, głównie lęku i rozpaczy, ponieważ zastąpienie tłumienia uczuć przeżywaniem żalu, może mieć charakter profilaktyczny, zmniejszający prawdopodobieństwo wystąpienia późniejszych problemów emocjonalnych czy somatycznych. 

Możliwość rozmowy o sprawach trudnych, związanych z utratą, sprawia, że strata staje się bardziej realna. To właśnie poprzez rozmowę z drugim człowiekiem osoba przeżywająca kryzys utraty konfrontuje się ze zmienioną sytuacją życiową i przeżywanymi emocjami. Podstawowym elementem pracy z osobami osieroconymi jest zindywidualizowane podejście, dostosowane do potrzeb poszczególnych ludzi. 

W trakcie spotkania z osobą osieroconą psycholog zachęca do wyrażania poczucia osamotnienia, przyzwala na gniew, płacz, skargi, narzekanie. Pomaga odróżnić realne poczucie winy od wyimaginowanego i dostarcza wskazówek, jak sobie z nim poradzić. Poruszane są tematy relacji ze zmarłym oraz tematy egzystencjalne, dotyczące sensu życia i systemu wartości. Wspólnie z osieroconym poszukuje się kręgu osób, mogących stanowić dla niego źródło wsparcia. Szczególną rolę odgrywa towarzyszenie wspieranej osobie i akceptacja przejawianych przez nią reakcji. Okazanie gotowości do wysłuchania skarg, zrozumienie oraz szacunek wobec bólu rozstania stwarza możliwość wyeliminowania toksycznego tłumienia uczuć.

Zadaniem psychologa jest pomoc w przejściu przez kolejne stadia przeżywania żałoby, a w końcowym etapie towarzyszenie w łagodnym odchodzeniu od osoby zmarłej, w podejmowaniu nowych ról, odbudowywaniu osobistych planów i motywacji oraz w rozpoczynaniu nowego życia, bez osoby zmarłej.

Bibliografia

  1. Badura-Madej W.: „Problematyka utraty, osierocenia i żałoby w praktyce interwencji kryzysowej”, w: Badura-Madej W.: „Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej: poradnik dla pracowników socjalnych”, „Śląsk”, Katowice, 1999.
  1. Sułek J., Łyżnicka M.: „Negatywne emocje i reakcje występujące w przebiegu osierocenia” w: Krajewska-Kułak E., Nyklewicz W., Łukaszuk C. (red.): „W drodze do brzegu życia”, t. III, Akademia Medyczna w Białymstoku Wydział Pielęgniarstwa i Ochrony Zdrowia, Białystok 2007.
  1. Tucholska S.: „Psychologiczna analiza procesu żałoby”, w: Steuden S., Tucholska S. (red.): „Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby”, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009
  1. Krzyżanowski D., Różańska O., Chybicka A., Mess E.: „Osierocenie osób dorosłych po stracie osoby bliskie „Onkologia Polska”, 2005, 8, 3:128–130.
  1. De Walden-Gałuszko K.: „U kresu”, Wydawnictwo Medyczne MAKmed., Gdańsk, 1996.
  2. Namysłowska I.: Żałoba. Psychiatria Polska 1976, 2, s. 179–187.
  3. Pieniążek I., Kliś-Kalinowska A., Chmiel I., Iwaszczyszyn J., Musiał Z., Baran-Osak B., Fąfara I.: „Psychologiczne aspekty osierocenia i żałoby w opiece paliatywnej” w: Krajewska-Kułak E., Łukaszuk C.,Jankowiak B. (red.): „W drodze do brzegu życia”, t. IV, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2008.
Iwona Pieniążek

Iwona Pieniążek

Absolwentka psychologii Wydziału Filozoficznego UJ. Specjalista psychologii klinicznej, certyfikowany psychoonkolog, psychoterapeuta w trakcie certyfikacji, od lat związana zawodowo z wsparciem psychologicznym w sytuacji kryzysu zdrowia i choroby. Autorka wielu prac i szkoleń dla studentów i zespołów medycznych.

Skip to content