Z psychologicznego punktu widzenia sytuacja izolacji stanowi wyzwanie dla naszego zdrowia psychicznego. Pod tym względem seniorzy, w dobie pandemii koronawirusa, znajdują się w szczególnie trudnym położeniu.
Z jednej strony należą do grupy ryzyka ciężkiego przebiegu choroby, w związku z czym zasada „pozostań w domu” jest w ich przypadku rygorystycznie zalecana. Z drugiej strony przedłużająca się izolacja jest dla seniorów niekorzystna z perspektywy deprywacji potrzeby kontaktów interpersonalnych, poczucia bezpieczeństwa oraz optymalnego poziomu aktywności życiowej, co może mieć niekorzystny wpływ dla ich samopoczucia oraz jakości życia.
Samotność i monotonia
Pandemia koronawirusa stała się dla seniorów symbolem samotności oraz ograniczonej aktywności. Kluczowymi problemami osób starszych, nie tylko w dobie pandemii, są: przeżywane poczucie osamotnienia, obiektywnie występująca fizyczna samotność oraz doświadczana monotonia życia codziennego (tzw. nuda). Pandemia koronawirusa oraz związana z nią izolacja bezsprzecznie sprzyjają doświadczaniu tego typu trudności.
Zarówno obiektywna samotność, jak i poczucie osamotnienia, osłabiają możliwości adaptacyjne seniora do procesu starzenia się organizmu oraz związanych z nim zmian psychofizycznych. Nasilają lęk i niepokój, prowadzą do obniżenia nastroju, spadku poczucia bezpieczeństwa oraz wiążą się z przeżywanym poczuciem odrzucenia i bezwartościowości, co może prowadzić do rozwoju depresji bądź zaburzeń lękowo-depresyjnych. Depresja jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych okresu starości.
Depresja i brak aktywności
Niezdiagnozowana i nieleczona depresja predysponuje do pogorszenia sprawności intelektualnej seniora (nasilając dysfunkcje poznawcze), jak również stanowi istotny czynnik ryzyka przedwczesnej śmierci. Dlatego gdy zaobserwowaliśmy, że senior w ostatnim okresie zmienił się w sposobie zachowania i funkcjonowania – stał się bardziej wycofany, labilny emocjonalnie, drażliwy, spowolniały psychoruchowo, ujawnia trudności ze snem i apetytem, to warto, aby został skonsultowany przez lekarza geriatrę, psychiatrę czy psychologa klinicznego pod kątem możliwych zaburzeń depresyjnych. Wymagają one leczenia farmakologicznego oraz terapeutycznego.
Ponadto sytuacja przedłużającej się izolacji prowadzi niejednokrotnie do spadku aktywności życiowej seniora, co może mieć niekorzystne skutki dla jego funkcjonowania intelektualnego. Umysł, który nie jest systematycznie stymulowany, w oparciu o aktywność społeczną, fizyczną czy intelektualną seniora, szybciej się starzeje – co ujawnia się w obniżeniu sprawności funkcji poznawczych w zakresie pamięci, uwagi, myślenia przyczynowo-skutkowego, myślenia abstrakcyjnego, planowania czy przewidywania konsekwencji swoich działań.
Zatem, jak mądrze wspierać seniora w sytuacji przedłużającej się izolacji, aby zminimalizować ryzyko niekorzystnych konsekwencji dla jego funkcjonowania emocjonalnego oraz intelektualnego?
Relacja z drugim człowiekiem
Najlepszym remedium na doświadczaną samotność czy poczucie osamotnienia jest serdeczna i życzliwa relacja z drugim człowiekiem. Gdy relacja z seniorem oparta jest na zaufaniu, szacunku oraz autentycznym zainteresowaniu wzajemnymi sprawami i potrzebami, to niezależnie od formy kontaktu, a niekiedy i częstości rozmów, ma działanie wspierające, wzmacniające poczucie bezpieczeństwa oraz poczucie bycia ważnym dla innych. Dlatego w aktualnej sytuacji bardzo ważne jest pozostawanie w systematycznym kontakcie z seniorem, mimo że forma kontaktu uległa zmianie, np. częściej ma charakter telefoniczny czy wideokonferencji, niż kontaktu twarzą w twarz.
Wspierająca rozmowa
Rozmowa z seniorem może mieć działanie terapeutyczne oraz wspierające, jeśli spełnia określone warunki. Po pierwsze musimy mieć na nią czas. Czas rozmowy to czas bycia razem „tu i teraz”. Starajmy się wczuć emocjonalnie w sytuację seniora (Co ja bym czuł/-a, gdybym był/-a w tym wieku i w takiej sytuacji?) i zastanówmy się, co senior przeżywa i czego potrzebuje. Kluczowe w okazywaniu adekwatnego wsparcia osobom starszym jest zrozumienie ich potrzeb fizycznych i emocjonalnych w momencie doświadczanej izolacji.
Zadbajmy o to, aby w rozmowie z seniorem być uważnym, żywo zainteresowanym oraz okazującym zrozumienie. Traktujmy seniora po partnersku a nie protekcjonalnie, gdyż nasz ton głosu oraz nasza postawa są odbierane emocjonalnie przez seniora, niezależnie od prezentowanych trudności poznawczych (np. związanych z pamięcią) czy trudności związanych z niedołężnością. Neurobiologicznie nasz mózg skonstruowany jest w taki sposób, że zdolność odbioru emocji w kontakcie z rozmówcą jest niezależna od posiadanej sprawności intelektualnej. Dlatego w kontakcie z seniorem unikajmy postaw zniecierpliwienia i poirytowania, gdyż nie będą one służyły atmosferze współpracy i wsparcia, w szczególności w grupie seniorów zmagających się z otępieniem.
Kontaktując się z seniorem zasłuchajmy się w to „co” i „jak” mówi, zaciekawmy się oraz dopytujmy o szczegóły. Skupmy się na całości wypowiedzi, zarówno od strony werbalnej, jak i niewerbalnej, gdyż niejednokrotnie te sprzeczności pokazują autentycznie przeżywany przez seniora problem czy doświadczane trudności. Ponadto nie obawiajmy się, jeśli w rozmowie pojawiają się chwile ciszy. Gdy senior w trakcie rozmowy milczy, to pomilczmy wraz z nim. Milczenie w towarzystwie życzliwej i uważnej osoby, jest bardzo szczególnym doświadczeniem bliskości emocjonalnej, niweluje poczucie osamotnienia.
