Zanim na „scenie” psychologicznej pojawił się Martin Seligman, psychologowie skupiali się na analizie, nazywaniu, diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń psychicznych. Zdrowie psychiczne było postrzegane jako brak tych zaburzeń, a tym samym mało ciekawy obiekt badań. Seligman zapoczątkował nurt psychologii pozytywnej i zwrócił uwagę na fakt, że zdrowie psychiczne nie jest definiowane przez brak zaburzeń, ale przez poczucie dobrostanu, obecność „pozytywnych” emocji, odczuwanie satysfakcji i poczucie sensu życia.
Niestety, podobnie jak psychologowie badający psychikę przed Seligmanem, tak i my mamy tendencję do skupiania się i zauważania przede wszystkim tych momentów, w których coś nie idzie po naszej myśli, doświadczamy życiowych trudności, pojawia się dyskomfort i inne nieprzyjemne emocje. Jest to ewolucyjny mechanizm, dzięki któremu nasi przodkowie analizowali otoczenie pod kątem zagrożenia, co mogło decydować o przetrwaniu. Pozytywne uczucia nie były tak istotne z tego punktu widzenia.
Obecnie – wiele lat później, kiedy naszym głównym celem nie jest przetrwanie, a raczej życie pełnią życia, skupienie się na doświadczaniu dobrostanu i dbaniu o swoje zdrowie psychiczne wydaje się tematem wartym uwagi.
Z większości teorii psychologicznych oraz badań nad funkcjonowaniem człowieka wyłaniają się cztery obszary: emocjonalno-poznawczy (rozum), fizyczny (ciało), społeczny (relacje) i duchowy (dusza). Można rozpatrywać dbanie o zdrowie psychiczne właśnie w tych czterech kategoriach, ja w tym artykule skupię się głównie na dwóch pierwszych.
Kontakt ze sobą
Obszar emocjonalno-poznawczy odnosi się do uważności na swoje emocje i myśli, ale też do sprawności myślenia i podejmowania decyzji. Rozwijanie zdrowia psychicznego w tym obszarze może polegać na budowaniu większej samoświadomości, na przykład poprzez zauważanie i nazywanie tego, co odczuwam w danej chwili – czy to jest złość, smutek, frustracja, radość, ekscytacja, zaskoczenie itd. Rozpoznanie emocji może doprowadzić nas do myśli, która ją wywołała, albo do tego, na czym nam w danej chwili zależy. Zauważmy, że nazwanie, przeżycie i zaakceptowanie każdej emocji – zarówno przyjemniej jak i nieprzyjemnej – może pozytywnie wpływać na zdrowie psychiczne, bo buduje nasz kontakt ze sobą, zwiększa zrozumienie siebie i otwiera przestrzeń wyboru dalszych rozwiązań i reakcji.
Umiejętność zauważenia i nazwania przeżywanej emocji daje nam możliwość bycia przy sobie, niezależnie od tego, co dzieje się wokół nas, i skoncentrowania na tym, na co mamy wpływ. Działania i decyzje podejmowane z miejsca świadomości własnych emocji, myśli, potrzeb i możliwości z większym prawdopodobieństwem przyniosą nam satysfakcję i poczucie sensu, o których mówił Seligman. Często przecież doświadczamy największych frustracji, bezsilności i złości, kiedy próbujemy zmieniać coś, co pozostaje poza naszą kontrolą.
Ważnym aspektem, który wiąże się z obszarem emocjonalno-poznawczym jest także umiejętność rozpoznawania przekonań leżących u podłoża naszych reakcji. Przekonania to takie schematy myślowe, których fundamenty zwykle kształtują się w okresie dzieciństwa, a później są umacniane lub osłabiane poprzez doświadczenia życiowe. Możemy mieć np. przekonanie, że „nie ma nic za darmo”. Takie przekonanie może być dla nas czasem wspierające, jeśli prowadzi nas do przejmowania inicjatywy i samodzielnego działania, żeby osiągnąć swój cel, ale może też być ograniczające, jeśli np. hamuje nas w proszeniu o pomoc, bo boimy się, że nie będziemy mieli jak spłacić długu wdzięczności. Rozpoznanie przekonań i tego, jak nas wspierają lub hamują, może pomóc w ich przekształceniu na takie, które będą nam bardziej służyły.
Relacja z ciałem
Drugi obszar może kojarzyć się głównie ze zdrowiem fizycznym. Jednak dbanie o zdrowe odżywianie, sprawność ciała oraz odpoczynek i regenerację, które niekiedy łatwo zaniedbujemy, wpływają na nasze poczucie dobrostanu, co chyba obecnie nie jest dla nikogo zaskoczeniem. Chcę też zwrócić Twoją uwagę na Twój kontakt z ciałem. Czy wiesz, jak Twoje ciało reaguje, kiedy czujesz złość, smutek, radość, wstyd i inne emocje? Podobnie jak możemy sprawdzać swoje emocje w różnych momentach dnia, tak możemy sprawdzać jak reaguje nasze ciało – uczucie gorąca, ściśnięte gardło, ucisk klatki piersiowej lub brzucha, spięte ramiona, przeszywający ból głowy, pocące się dłonie, poczucie lekkości, nagła chęć skakania. Rozpoznanie Twoich reakcji może pomóc Ci w radzeniu sobie m.in. ze stresem. Co pomaga Ci się rozluźnić, uspokoić, jak oddech wpływa na Twoje emocje?
Jednym ze sposobów dbania o kontakt z ciałem i regenerację są ćwiczenia oddechowe oraz medytacja. Mają one moc nie tylko uspokojenia reakcji fizjologicznych, ale także obniżenia poziomu emocji, uspokojenia myśli oraz wzmacniania kontaktu ze swoją duchowością.
Kolejny kawałek Twojej relacji z ciałem to Twoje myśli o nim. Czy jesteś zadowolona ze swojego ciała? Czy są takie rzeczy, które chciałbyś w sobie zmienić? Akceptacja tego, jak wygląda Twoje ciało oraz tego, co chcesz lub możesz zmienić, a czego nie, może przyczynić się do Twojego ogólnego dobrostanu.
Relacje z innymi
Badania psychologów pokazują, że wspierające relacje wpływają pozytywnie na jakość i długość naszego życia. Chcąc zadbać o swoje zdrowie psychiczne, przeanalizuj swoje relacje – które Ci służą, uskrzydlają Cię, dają Ci przestrzeń do rozwoju, bycia sobą, a które ciągną Cię w dół, umniejszają i hamują? Które relacje chcesz rozwijać i pielęgnować, a które wyciszać, zmieniać lub z nich zrezygnować? Być może jesteś w stanie przedefiniować niektóre swoje relacje, przyjąć, że ta druga osoba po prostu tak ma i przestać się tym frustrować lub próbować ją zmieniać – to już może znacząco przyczynić się do wzrostu Twojego dobrostanu, a nawet poczucia sensu.
Duchowość
Ostatni obszar wcale nie musi, choć oczywiście może, być związany z religią czy wyznaniem. Może dotyczyć po prostu poczucia jakiegoś większego sensu lub naszego osobistego systemu wartości. Co jest dla Ciebie ważne? W co wierzysz? Do czego dążysz w życiu? Odpowiedzenie sobie na te pytania pomaga świadomie budować swoją relację z duchowością i ze światem oraz wybierać działania, które są z nami spójne. Działania sprzeczne z naszymi głównymi wartościami czy wiarą mogą wywoływać dysonans wewnętrzny i negatywnie wpływać na nasze zdrowie psychiczne.
Połączenie
Wszystkie cztery wymienione wyżej obszary naszego funkcjonowania wzajemnie na siebie oddziałują w każdym momencie naszego życia. Trudno jest osiągnąć poczucie satysfakcji, dobrostanu i prawdziwego połączenia, zajmując się tylko niektórymi z nich, a jednocześnie – dbając o jeden obszar, wpływamy pozytywnie na pozostałe. Dlatego dla zachowania zdrowia psychicznego ważne jest dbanie o każdy element poprzez rozwijanie świadomości, akceptacji i umiejętności regulacji myśli oraz emocji, dbanie o ciało i swój kontakt z nim, budowanie wspierających relacji z innymi, świadome angażowanie się w różne relacje, rozwijanie swojej relacji z duchowością, świadomość własnego systemu wartości i spójne z nim działanie.
Polecana literatura:
- „Atlas of the heart” Brene Brown
- „Porozumienie bez przemocy” Marshall Rosenberg
- „Self Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości.” Stuart Shanker, Teresa Barker
