Pierwszy dzień wiosny przypada na 21 marca. To także dzień tradycyjnego palenia i topienia Marzanny. Ten obrzęd miał on chronić Słowian przed nadejściem „morowej zarazy”, zsyłanej przez Marę (Marzannę) – słowiańską boginię śmierci. Jak wyglądał? Jaka jest historia Marzanny?
Marzanna niejedno ma imię
Wszystkie wersje jej imion: Marzanna, Mora, Morena, Mamuriena, Mařena, Mara, Mařoska, Marinka, Morana i Marena nasuwają skojarzenia ze śmiercią. Etymolodzy są jednak podzieleni. Niektórzy zwracają uwagę na to, że rdzeń „mar-”, obecny w językach indoeuropejskich, związany jest z mrozem i/lub z wodą („morze”). Co ciekawe, znaczenia te zdają się w tym wypadku być sobie bliskie, ponieważ w słowiańskiej mitologii zaświatów woda i śmierć (a z nią kojarzone chłód i zima) są ze sobą nieodłącznie związane – to za „wielką wodą” usytuowana jest kraina zmarłych.
Co jeszcze wiemy o Marzannie?
O Marzannie opowiada także pełen obrzędowo-magicznych treści folklor pieśniowy, przedstawiający wyobrażenia o niej, starający się uchwycić ambiwalentny charakter bogini. Z jednej strony jest ona bowiem piastunką wegetacji, opiekunką urodzaju, z drugiej – złą czarownicą. Wszak wśród jej mitycznych towarzyszek znajdują się Wiły, Jędze, Południce, Dziwożony, Boginki, Strzygonie, Latawice i Skrzaty.
Trudno powiedzieć, jak u zarania dziejów wyglądał kult Marzanny, gdyż istnieje niewiele źródeł pisanych z czasów przybycia Słowian do Europy. Pierwsze wzmianki sięgają XIII wieku. W tzw. głosach Wacerada z 1202 roku pojawia się Marzanna jako słowiański odpowiednik Prozerpiny (Persefony). Porównanie to pozwala interpretować rolę Marzanny jako zwiastunki nowego życia w przyrodzie. Odchodzi stare (zima), nastaje nowe (wiosna). W Marzannie jawią się nie tylko symbole wegetacji, urodzaju, ale także następstw pór roku.
Historia obrzędu
W dawnych czasach do topienia Marzanny podchodzono poważnie, z czcią, a proces przypominał misterium. Obrzęd przeszedł później transformację w stronę gry, teatru, w którym część mieszkańców wsi i uczestników wydarzenia przedstawiała, a druga część – oglądała. W takim wydarzeniu uczestniczyła cała wieś.
Niegdyś marzanny wykonywano ze słomy i płótna, przyozdabiano dodatkowo koralami i kolorowymi wstążkami. Taką kukłę podpalano i wrzucano do rzeki lub jeziora. Topienie Marzanny ma charakter ofiarny. Ludzie składają ją zimie, by odeszła i zrobiła miejsce na nowe i żywe, a także – by zapewnić rolnikom plony w nadchodzącej wiośnie.
Współcześnie marzanny są topione przez dzieci. Z uwagi na to, że żyjemy w czasach większej dbałości o ekologię, marzanny wykonuje się coraz częściej z materiałów przyjaznych środowisku – ze słomy, z papieru, darów lasu – znalezionych liści, gałęzi.
